Bu yaz sosyal medyada sıkça karşımıza çıkan videolar, denizlerimizde köpek balıklarının varlığına dair ilgi ve merakı yeniden gündeme taşıdı. Kimileri tatil için denize açılan teknelerde bu canlılarla karşılaştı, kimileri ise balıkçılık videolarında onları su yüzeyinde görme şansı yakaladı. Hâl böyle olunca, bir zamanların korku filmlerinden miras kalan köpek balığı fobisi yeniden nüksetti.
Ama durun, hemen telaşa kapılmayın! Elinizdeki bu yazı, korkularınızı beslemek için değil, onları bilgiyle yatıştırmak için yazıldı. Siz bu yazıyı okurken sağı solu sıçratmadan kulaç atmaya devam edin!
Köpek balıkları yeni değil, biz yeni fark ediyoruz
Araştırma yaptığımızda denizlerimizde köpek balıklarının aslında her zaman var olduğunu farkettik. Son yıllarda teknolojik araçların gelişmesiyle onlara dair gözlem ve raporlama sayısında artış yaşandı. Örneğin, “kum köpek balığı” denildiğinde uluslararası alanda akla gelen ülkelerden biri Türkiye’dir. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na bağlı Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü’nün aktardığı verilere göre, Türkiye kıyılarında özellikle Ege Denizi ve Akdeniz boyunca dağılım gösteriyor.
Bu türün Akdeniz genelindeki bilinen tek üreme alanı ise Muğla’daki Gökova Özel Çevre Koruma Bölgesi sınırlarında yer alan Boncuk Koyu’dur. Akdeniz’in dışında ise daha çok tropikal ve ılıman denizlerde yaşam alanı bulurlar. Bu nedenle, Boncuk Koyu Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından koruma altına alınmıştır. Kum köpek balığının saldırgan olmadığı biliniyor.
Antalya’da bir balıkçının viral olan videosunda sivriburun camgöz türünü görmüştük. Antalya’da yine farklı kaynaklardan gelen köpek balıkları dijital ağlarımızda yer kapladı. YouTube’daki amatör balıkçı videolarında da köpek balıklarına denk gelmek olağan bir durum. Balıkçılardan alınan geri bildirimlere göre, camgözler oltaya takıldıklarında hem çene yapıları hem de yüksek hareketlilikleri nedeniyle kancayı çıkarmak çoğu zaman zorlu bir sürece dönüşebiliyor. Türün inatçı ve hızlı yapısı nedeniyle bu müdahale genellikle doğaçlama yöntemlerle gerçekleşiyor.
Deniz biyoloğu ve bağımsız köpek balığı araştırmacısı Hakan Kabasakal tarafından yürütülen uzun soluklu saha çalışmaları ise Edremit Körfezi’nde büyük beyaz köpek balıklarının ürediğine dair bulgular ortaya koymuştur. Kabasakal, büyük beyaz köpek balıklarının besin zincirinin tepesinde yer aldıkları için, özellikle hasta ve zayıf bireyleri avlayarak populasyonun sağlıklı bireylerden oluşmasına katkıda bulunduğunu ve bu yönleriyle biyolojik çeşitliliğin sürdürülebilirliğinde belirleyici olduğunu aktarmaktadır.
Atlas dergisinin Ağustos 2023 sayısında, yapılan sınıflandırmaya göre Türkiye denizlerinde yaşayan köpek balığı türlerinin sayısı 37’ye ulaşıyor. Bu türler, sahip oldukları anatomik ve morfolojik özelliklere göre beş farklı takıma ve 18 aileye ayrılıyor.
Ama endişeye mahal yok
ABD’de köpek balığı saldırısı sonucu hayatını kaybetme ihtimali, Florida Doğa Tarihi Müzesi’nin verilerine göre 4.332.817’de 1 olarak kaydedildi. Bu oran, eşek arısı, köpek ya da yılan gibi karasal hayvanların neden olduğu ölümlerle kıyaslandığında oldukça düşüktür. Hatta boğulma olasılığı bile köpek balığı saldırısına göre daha yüksek. (akt. Earthdive, 2024)
ABD’de böyleyse Türkiye’deki oranı siz düşünün! Bu sebeple kaygılanmanıza gerek yok.
Köpek balıkları insan için tehdit oluşturmuyor
Mersin kıyılarında Mako cinsi köpek balıklarının görülmesinin ardından açıklamalarda bulunan Prof. Dr. Ayas, Yeni Güney Gazetesi’ne verdiği demeçte, Doğu Akdeniz’de köpek balığı saldırısı riskinin son derece düşük olduğunu belirtti. Büyük köpek balığı türlerinin Akdeniz’in orta kesimlerinde yaşadığını kaydeden Ayas, bu balıkların sahil bölgelerini yalnızca yavrulama amacıyla ve genellikle turizm sezonu dışında kullandığını ifade etti. Mako ve kum köpek balığı gibi türlerin ise insanlar için ciddi bir tehdit oluşturmadığını vurguladı (Yeni Güney Gazetesi, 2024).
Uzmanların değerlendirmeleri, sosyal medyada zaman zaman paylaşılan köpek balığı görüntülerinin yarattığı korkunun bilimsel bir temele dayandırılması gerektiğini gösteriyor. Elbette Jaws, Meg gibi Hollywood yapımlarıyla belleğimize kazınan yırtıcı köpek balığı imgesi, çoğumuzda kalıcı bir fobiye dönüşmüş olabilir. Ancak bilimsel veriler, köpek balıklarının insanları avlamak gibi bir davranış sergilemediğini, nadir karşılaşmaların da çoğunlukla merak kaynaklı olduğunu ortaya koyuyor. Unutulmamalı ki, istatistikler boğulma riskinin, köpek balığı saldırısına uğrama ihtimalinden katbekat yüksek olduğunu gösteriyor. Kısacası, deniz korkusunu tetikleyen mitlerden çok, doğanın kendi ritmini anlamak ve ona saygı duymak gerekiyor.
Peki biz ne yapmalıyız? Yanı başımızdaki ekosistemleri tanımak, koruma çabalarını desteklemek ve bilimsel bilgiye kulak vermek, doğayla kurduğumuz ilişkiyi dönüştürmenin ilk adımı olabilir.
Kaynakça:
Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü, “Kum Köpekbalığı Tür İzleme Projesi”, https://tvk.csb.gov.tr/kum-kopekbaligi-tur-izleme-projesi-i-84111
Hakan Kabasakal, Atlas Dergisi 2023 Ağustos Sayısı
Earthdive. (2024, June 6). Shark Attack Statistics & Trends in 2024: What the Latest Data Reveals. https://earthdive.com/archives/2024/06/06/shark-attack-statistics-trends-in-2024-what-the-latest-data-reveals/
Yeni Güney Gazetesi. (2024, Temmuz 19). Köpek balığı saldırısı olma ihtimali çok düşük. https://yeniguneygazetesi.com/kopek-baligi-saldirisi-olma-ihtimali-cok-dusuk/
